2030-cu ilə qədər baş verməsi gözlənilən fəlakətlər

Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı (WMO) 2030-cu ilə qədər dünyada 560 orta və böyük miqyaslı təbii fəlakətin baş verəcəyini və "erkən xəbərdarlıq sistemlərinin" iqlim dəyişikliyinə qarşı həyati təsir göstərəcəyini açıqlayıb.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) və bir çox digər beynəlxalq təşkilatların töhfələri ilə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının koordinasiyası ilə hazırlanan “Sağlamlıq üçün İqlim Xidmətlərinin Durumu 2023” adlı hesabatı Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Baş katibi Petteri Taalas paylaşıb.

Hesabata görə, 2030-cu ilə qədər dünyada hər il 560 orta və irimiqyaslı təbii fəlakətin baş verəcəyi gözlənilir. Məlumata görə, təbii fəlakətlərdən ən çox zərər görəcək qitə də diqqət çəkir.

İqlim dəyişikliyinin təsirləri, bu il sağlamlıq mövzusuna yönəlmiş hesabata görə, xüsusilə də ən həssas icmalarda daha yaxşı sağlamlıq və rifah istiqamətində illərlə irəliləyişi geri çevirmək təhlükəsi yaradır.

Ekstremal hava şəraiti və pis hava keyfiyyəti yoluxucu xəstəlik variantları, qida və su təhlükəsizliyi ilə mübarizə şəraitində səhiyyə sektorunu dəstəkləmək üçün xüsusi iqlimlə bağlı məlumat və xidmətlərə ehtiyac yaradır.

İqlim dəyişikliyi sağlamlığın determinantlarına zərər verir və sağlamlıq sistemlərinə təzyiqi artırır. Bu, xüsusilə ən həssas icmalarda insan sağlamlığını və rifahını yaxşılaşdırmaq üçün onilliklər ərzində əldə edilmiş tərəqqini geri qaytarmaq təhlükəsi yaradır.

Hesabata görə, 2030-cu ilə qədər dünya üzrə 560 orta və irimiqyaslı təbii fəlakətin olacağı proqnozlaşdırılır ki, bu da gündə orta hesabla 1,5 hadisəyə bərabərdir. İqlim dəyişikliyinin mənfi təsirlərinin qarşısının alınmasında erkən xəbərdarlıq sistemlərinin həyati təsirə malik olduğu və bunun qeyri-kafi olduğu ölkələrdə ölüm hallarının digər ölkələrlə müqayisədə 8 dəfə çox olduğu qeyd edilir.

İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panel (IPCC) belə qənaətə gəlib ki, gələcəkdə daha intensiv və tez-tez baş verən həddindən artıq istilər, qasırğalar, tufanlar, daşqınlar, quraqlıqlar və meşə yanğınları səbəbindən sağlamlıq riskləri artacaq, iqlim dəyişikliyindən ölüm hallarının isə 50 faizindən çoxu 2050-ci ilə qədər Afrikada olacaq. Havanın keyfiyyəti, iqlim dəyişikliyi və sağlamlıq problemləri bir-biri ilə əlaqəli hesab edilsə də, havanın çirklənməsinin azalmasına gətirib çıxaran iqlim dəyişikliyinin azaldılması tədbirləri insanların həyatını xilas edə bilər.

2019-cu ildə havanın çirklənməsi qlobal miqyasda ölüm üçün aparıcı risk faktorları sıralamasında beşinci yerdən dördüncü yerə yüksəldi, eyni zamanda piylənmə, ürək-damar xəstəlikləri və qidalanma kimi xroniki xəstəliklər üçün geniş şəkildə tanınan digər risk faktorları onların təsirini artırdı.

İsti dalğalar hər il təxminən 7 milyon insanın vaxtından əvvəl ölümünə səbəb olur və havanın çirklənməsini artırır.

2000-2019-cu illər arasında həddindən artıq istilər səbəbindən təxminən 489 min insanın öldüyü təxmin edilsə də, bu ölümlərin 45 faizi Asiyada, 36 faizi isə Avropada baş verib.

Ümumdünya Ticarət Təşkilatının Baş Katibi Taalas, "Bu il demək olar ki, bütün dünya isti dalğaları yaşadı. 2023-cü ildə El Nino hava hadisələrinin başlaması temperatur rekordlarının daha da qırılması ehtimalını xeyli artıracaq. Bu, dünyanın bir çox yerində daha çox istiləşməyə səbəb olacaq və okeanlarda və bu problemi daha da böyüdəcək” deyə bildirib.

Sonda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə sərmayə və əməkdaşlığın artırılmasının vacibliyinə toxunan Taalas, iqlim elminin və xidmətlərinin təsirini artıraraq, bu istiqamətdə daha sürətli irəliləyiş üçün böyük potensialın olduğunu qeyd edib.

Murad Şahməmməd