Milyon illər əvvəl dünyada dinoзаврları yeyən dəniz sürünəni yaşayıb

Dənizlərin əfsanəvi nəhəng dəniz sürünənləri hesab edilən mosazavrlar əslində şirin su çaylarına da uyğunlaşa bilirdilər. “Interesting Engineering”-in yazdığına görə, yeni bir araşdırma göstərir ki, təxminən 66 milyon il əvvəl şəhər avtobusu boyda bir yırtıcı müasir Şimali Dakota ərazisindəki çay sistemində yaşayıb.
Bu nəticə ABŞ, İsveç və Niderland alimlərindən ibarət beynəlxalq bir qrupun öyrəndiyi tək bir mosazavr dişinin təhlilinə əsaslanır. Diş, 11 metrə qədər uzana bilən və müasir orka miqyasında bir yırtıcı olan prognatodonlar nümayəndəsinə məxsus idi.
Məlumdur ki, mosazavrlar 98-66 milyon il əvvəl yaşayıb və onların qalıqları ən çox Şimali Amerika, Avropa və Afrikanın dəniz çöküntülərində tapılır. Lakin Şimali Dakotada belə tapıntılar son dərəcə nadirdir. Yeni nümunə çay çöküntülərində tapılıb - ən azı maraqlı qonşularla birlikdə: bir tiranozavr dişi və qədim timsahın çənə fraqmenti. Bütün qalıqlar təxminən eyni yaşda idi - təxminən 66 milyon il.
Bu qəribə "üçlük" - dəniz yırtıcısı, quru dinozavr və çay timsahı - məntiqli bir sual doğurdu: əgər mosazavr dəniz heyvanı idisə, onun qalıqları necə daxili çay mühitinə düşüb? Cavabı diş minasının kimyəvi analizi verdi.
Amsterdamda yerləşən Azad Universitetdə izotop analizindən istifadə edərək, alimlər mosazavr dişinin tərkibini yaxınlıqda tapılan heyvan qalıqları ilə müqayisə etdilər. Məlum oldu ki, nümunədə duzlu su və ya dəniz mosazavrlarından daha çox "yüngül" oksigen izotopu var. Stronsium izotoplarının nisbəti ilə birlikdə bu, heyvanın şirin su mühitində yaşadığını qəti şəkildə göstərir.
İzotoplar həmçinin göstərdi ki, bu mosazavr dənizdəki qohumlarının çoxu kimi dərinlərə enmirmiş və qeyri-adi qida ilə, xüsusən də suya düşən dinozavr leşləri ilə qidalanırmış.
"Nümunələr göstərir ki, mosazavrlar yox olmalarından əvvəlki son milyon illərdə şirin su çaylarında yaşayıblar. Biz qonşu yerlərdən götürülmüş digər dişlərdə də oxşar nəticələr tapdıq," - deyə araşdırmanın müəllifi Melani Düring izah edib.
Alimlərin sözlərinə görə, şirin suya uyğunlaşma, Şimali Amerikada bir zamanlar iki hissəyə bölən nəhəng bir su hövzəsi olan Qərb Daxili Dənizində baş verən böyük dəyişikliklər fonunda baş verib.
Alimlər, suda aydın bir halo-klinin – yuxarıda şirin suyun, aşağıda isə duzlu suyun təbəqələşməsinin – formalaşdığını ehtimal edirlər. Dişlərdən əldə edilən izotop məlumatları bu hipotezi yaxşı təsdiqləyir.
Təhlil edilmiş dişləri olan mosazavrlar, aydın görünür ki, bu dəyişiklikləri uğurla yaşayan fərdlərə aid idi. Dəniz mühitindən şirin suya keçid, əks istiqamətdən – yəni şirin sudan dənizə keçiddən daha az mürəkkəb bir adaptasiya hesab olunur və müasir paralellərə malikdir. Məsələn, çay delfinləri dəniz əcdadlarından törəmişdir, daraqlı timsah isə çaylar və okean arasında sərbəst hərəkət edir.
Almaz Həsənli