Birinin əsnədiyini görəndə niyə əsnəyirik?

Biz adətən gecə yatmazdan əvvəl və ya səhər oyanarkən əsnədiyimizi düşünsək də, bəzən çox vacib bir məclisdə və ya dostumuza nəsə danışarkən əsnədiyimizi anlamırıq.

Bəzən qarşısını ala bilmədiyimiz və dayandıra bilməyəcəyimiz bu davranışdan qorxuruq və ya hətta utanırıq. İç səsimizlə əlimizi ağzımıza aparıb bu əsnəməyi görünməz etməyə çalışırıq.

Çoxumuz əsnəməyimizi yorğunluq və yuxusuzluqla əlaqələndiririk. Bu hərəkətin arxasında bir neçə başqa səbəb var. Əgər əsnəməyə başlamısınızsa, yuxusuz olduğumuz zaman bu hərəkəti niyə etdiyimizi və bunun necə ötürüldüyünü izah etməyə başlaya bilərik.

Orta yaş və yuxarı yaşlarda bu rəqəm bir qədər yüksək olsa da, autizm və ya şizofreniya kimi fərqli sosial inkişafa malik yetkinlər əsnəmirlər. Beş yaşından kiçik uşaqlar yalnız yorğun olduqda əsnəyirlər.

Çox vaxt yuxudan əvvəl və ya sonra əsnədiyimiz üçün bunun yorğunluq əlaməti olduğunu düşünürük. Bu simptomla yanaşı, biz də cansıxıcılığı ifadə etmək üçün əsnəyə bilərik.

Gərgin idman fəaliyyətindən sonra da vəziyyət eynidir. Bunlardan başqa, yüksək təzyiq sahəsindən aşağı təzyiq sahəsinə keçid kimi fiziki vəziyyət dəyişikliklərində özümüzü uzanan kimi hiss edə bilirik və əsnəyirik.

Hələ əsnəmənin dəqiq səbəbi yoxdur lakin zamanla əsnəmə ilə bağlı bir çox nəzəriyyələr işlənib hazırlanmış və tədqiqatçılar onlara əsaslanaraq bəzi nəticələrə gəlməyə çalışmışlar.

Əsnəmə ilə bağlı ən erkən nəzəriyyələrdən biri əsnəməyin ağciyərlərdən pis havanı çıxarmaq üçün bir yol olduğunu irəli sürən Hippokratın nəzəriyyəsi idi. 17-18-ci əsrlərdə elm adamları əsnəmənin qan təzyiqinin, ürək döyüntüsünün və qanda oksigenin artmasına səbəb olduğunu qeyd etmişdilər. Bu gün əsnəməyimizin ən məşhur nəzəriyyəsi “yuxu xəbərdarlığı” kimi qəbul edilir. Son tapıntılar əsnəməyin beyin istiliyi ilə əlaqəli ola biləcəyini göstərir.

Beynimiz ətrafımızdakı insanları kopyalamaq üçün proqramlaşdırılmış bir orqandır. Eyni zamanda bu hərəkət beynimizdəki güzgü neyronlarını işə salır. Bu neyronlar təqlid etmək üçün məqsədyönlü davranışlar həyata keçirərkən aktivləşir və beynimiz əsnəmə refleksinə müqavimət göstərə bilmir. Bu hərəkət kiminsə əsnədiyini görmək və ya başqasının əsnədiyini düşünməklə də baş verə bilər. Yetkin insanların 42-55%-i kiminsə dəfələrlə əsnədiyini göstərən videoya baxarkən, dərhal sonra əsnəmək istəyirlər. Bu vəziyyət “yoluxucu əsnəmə” adlanır.

Beynin motor mimikası, empatiya və sosial davranış hissələrini aktivləşdirən əsnəmə sayəsində beyindəki neyronlar o insanın yaşadıqlarını hiss etmənizə səbəb olur və həqiqətən etməsəniz belə o hərəkəti yerinə yetirməyi əmr edir. Əgər əsnəyən dost, ailə üzvü və ya yaxın münasibətdə olduğumuz birisidirsə, bu hərəkəti etmə ehtimalımız daha yüksəkdir. Yad birinin əsnədiyini görəndə əsnəmə davranışımız beynimizdə qurulan empatik əlaqədən qaynaqlanır.

Əsnəmək təkcə insanlar üçün deyil. Demək olar ki, bütün heyvanlar əsnəyə bilsə də, yalnız bir neçə növ yoluxucu əsnəmə nümayiş etdirir. İtlər və canavarlar yoluxucu əsnəməyə məruz qalan heyvanlardır.

Çox əsnəsək necə olar?

Əsnəmək əsasən zərərsizdir. Həddindən artıq əsnəmə isə tibbi yardım tələb edən bir neçə fərqli vəziyyətin səbəbi ola bilər.

Bu cavab yuxu pozğunluğunun da əlaməti ola bilər. Çox yayğın olmasa da, çox əsnəmək infarkt və aorta ilə əlaqəli ürək xəstəliklərinə də səbəb ola bilər.

Əgər doyunca əsnəmisinizsə, üzünüzü yuyub özünüzə gələ bilərsiniz.

Murad Şahməmmədov