Tarixdə ilk dəfə olaraq bir meymun beyni kompüterə təhlükəsiz şəkildə bağlanıb

Çində beyin-maşın interfeysi üzərində aparılan tədqiqatlar zamanı tarixi nəticə əldə olunub. İlk dəfə olaraq meymunun beyni “müdaxilə interfeysi” üsulu ilə kompüterə qoşulub. Bu üsul Elon Maskın Neuralink çipi ilə müqayisədə çox daha zərərsiz və aşağı risklidir.

ABŞ-lı iş adamı İlon Maska məxsus Neuralink daha əvvəl donuz və meymunun beyni ilə əlaqə saxlaya bilən 1 sikkə ölçüsündə çip təqdim etmişdi. 10-15 dəqiqəlik əməliyyatda beyinə çoxlu sayda kapilyar elektrodların qoşulmasını tələb edən Neuralink-ə alternativ də Çində hazırlanır.

Çinli tədqiqatçılar tarixdə ilk dəfə olaraq "müdaxilə interfeysi" üsulu ilə meymunun beynini kompüterə qoşmağa müvəffəq olublar. Əlbəttə ki, bu əlaqə Maskın Neuralinkindən daha çox şey vəd edir. Çünki xəstəyə dəyən zərəri minimuma endirir.

Hələ çox uzun bir yol olsa da, bu uğurlu üsul sayəsində xəstələr demək olar ki, heç bir risk olmadan əzalarını düşünərək hərəkət etdirə biləcəklər:

Nankin Hospital Başkent Tibb Universitetində həyata keçirilən əməliyyatda meymun beyninin serebrovaskulyar hissəsinə "intervensional elektroensefaloqrafiya (EEQ)" tətbiq edilib. Bunu belə ifadə etsək, son dərəcə mürəkkəb görünən bu proses əslində daha müasir və zərərsiz bir üsul olan “müdaxilə beyin-maşın interfeysi”nin qurulduğu anlamına gəlir. Yəni dünyada ilk dəfə olaraq bu üsulla meymunun beyni kompüterə qoşulub. Eyni əməliyyat əvvəllər qoyun üzərində uğurlu olmuşdu.

Araşdırma qrupundan olan Ma Yongjie, həyata keçirdikləri beyin-kompüter interfeysi sayəsində beyin funksiyası pozulmuş xəstələrin problemlərini həll etmək istədiklərini ifadə edir. Yəni beynin verdiyi əmri əzaları ilə yerinə yetirə bilməyən xəstələr bu beyin-kompüter interfeysindən istifadə etdikdə ətraflarını hərəkət etdirə biləcəklər. Yongjie-nin sözlərinə görə, əldə edilən uğurlara baxmayaraq, hələ də çoxlu təkmilləşdirmələr aparılmalıdır.

Beyni kompüterə qoşulmuş iki insan internetdə bir-birinin fikirlərini oxuya bilərmi?

Elm adamları araşdırma zamanı meymunun beynində düşüncənin yaratdığı siqnallar vasitəsi ilə robot qolunun düşüncəyə uyğun hərəkət etməsini təmin ediblər. Bundan əlavə, beyni kompüterlə birləşdirən interfeys əməliyyat zamanı xəstəyə ən az zərər verəcək şəkildə birləşdirilir.

Üç fərqli beyin-maşın interfeysi üsulu var:

İlon Maskın Neuralinkində də istifadə edilən invaziv interfeys (invaziv BCL): Bu üsulda adətən kiçik və daşına bilən çipdən uzanan kapilyar naqillərə malik elektrodlar beynin müəyyən bölgələrinə implantasiya edilir. Bunun əksi qeyri-invaziv interfeys (BCL) hesab olunur və başa düşüldüyü kimi, xəstənin beyninə heç bir naqil və ya implant tətbiq edilmir.

Üçüncü və son aspektdə bu 2 metodun birləşməsi pasiyentin beyninə çox minimal müdaxilələr tələb etdiyi üçün infeksiya riski daha az olan müdaxilə interfeysi (inervensional BCL) hesab edilir. Çinli elm adamları tərəfindən edilən interfeys müdaxiləli bir interfeysdir.

Əvvəllər Neuralink ilə invaziv interfeys texnologiyasında qurulmuş uğurlu əlaqə indi daha az əməliyyat tələb edən sahib olmaq interfeysi ilə əldə edilmişdir. Bu səbəbdən, Çin sahib olma interfeysləri baxımından ABŞ-ı qabaqladığı halda, ABŞ invaziv interfeyslər baxımından Çindən irəlidə görünür. Bundan əlavə, ABŞ-da hazırlanmış bu texnologiyalar özəl şirkətlərin, Çində inkişaf etdirilənlər isə dövlət tərəfindən dəstəklənən tədqiqat universitetlərinin nəzarəti altındadır.

Murad Şahməmmədov