Rusiya-Ukrayna münaqişəsi Ai-Çin əlaqələrində ciddi problemə çevrilib

Avropa-Çin münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi yönündə tərəflərin atdığı istənilən addım hələlik arzu edilən nəticəni verməməkdədir. Bunu Çinin xarici işlər naziri Vanq Yinin Avropaya səfərinin bəzi nəticələri də bir daha təsdiq etməkdədir. Belə ki, Pekinin ilin əvvəlində ABŞ-la hər iki tərəf arasında ticarət əlaqələrinin məhdudlaşdırılmasına cavab olaraq Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmasına olan ümidləri reallaşmayıb. Çin hakimiyyəti hətta iyulun sonunda iki günlük tədbir kimi keçirilməsi planlaşdırılan Çin-Avropa İttifaqı sammitini bir günə qısaltmaq qərarına gəlib. Çinin xarici işlər naziri Vanq Yinin Avropaya səfərinin bəzi nəticələri, daha doğrusu, olmaması da Pekin və Brüssel arasında münasibətlərdə arzu olunan deeskalasiya əvəzinə gərginliyin artmasından xəbər verir.

Donald Tramp Ağ Evə gəldikdən qısa müddət sonra, birdən-birə ABŞ-ın ticarət məhdudiyyətlərinin çarpaz nöqtəsinə düşmüş Çin və Aİ ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün cəsarətlə yaxınlaşmağa başladılar. Fevralda Münhen Təhlükəsizlik Konfransında iştirak edən Çinin xarici işlər naziri Vanq Yi (o, həm də ÇKP Mərkəzi Komitəsinin Xarici Əlaqələr Komissiyasının Ofisinin rəhbəri vəzifəsini daşıyır) qlobal təlatümlər dövründə Çini Avropa üçün etibarlı tərəfdaş kimi təqdim etmək üçün hər şeyi etdi. Trampın Aİ-nin Çinlə münasibətlərinə mane olmaq cəhdlərinə baxmayaraq öz növbəsində Brüssel dünyanın ikinci iqtisadiyyatı ilə əlaqələrin kəsilməsinə icazə verməyəcəyəni nümayiş etdirdi.

Eyni dostluq və barışıq notasında Vanq Yinin iyunun 30-dan iyulun 6-dək Avropaya səfəri elan edilib və bu səfər zamanı diplomat artıq Aİ-nin Brüssel və Almaniyadakı mənzil-qərargahında olub.

Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Quo Jiakun iyunun 27-də keçirilən brifinqdə Çinin mesajını açıqlayıb, Pekin və Avropa bloku “dünya sülhünü və sabitliyini qorumalı, çoxtərəfliliyi, azad ticarəti, beynəlxalq qaydaları, ədaləti və ədaləti dəstəkləməli, qeyri-sabit dünyada sabitlik və konstruktiv qüvvələrin lövbəri kimi möhkəm hərəkət etməlidir”.

Amma prosesdə göründüyü kimi, tərəflər mövqelərini yaxınlaşdıra bilməyiblər. İyulun 4-də Bloomberg mənbələrə istinadən xəbər verir ki, Wang Yi-nin Avropaya gəldiyi hazırlıq çərçivəsində iyulun 24-25-də keçirilməsi planlaşdırılan Aİ-Çin sammitinin bir günlə məhdudlaşdırılmasına qərar verilib. İlkin olaraq iyulun 24-də Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen və Avropa Şurasının sədri Antonio Kostanın Pekində Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpinlə görüş keçirəcəyi, ertəsi gün isə Hefey şəhərinə səfər edəcəyi planlaşdırılırdı. İndi, mənbələrə görə, Hefeydəki ikinci gün sammit proqramından silinib.

Hələ rəsmən təsdiqlənməmiş bu qərardan əvvəl, iyulun 2-də Brüsseldə şam yeməyi zamanı Çin-Avropa İttifaqı yüksək səviyyəli strateji dialoqun dörd saatlıq raundu zamanı Wang Yi və Avropa diplomatiyasının rəhbəri Kaja Kallas arasında çətin danışıqlar aparılıb.

Aİ-nin press-relizinə görə, xanım Kallas çinli həmkarından “Rusiya hərbi-sənaye kompleksinə hər hansı maddi dəstəyin” dayandırılmasını tələb edib və Çin şirkətlərinin Rusiya Federasiyası ilə əməkdaşlığından narahatlığını bildirib.

Bundan əlavə, Kaja Kallas “Çini ədalətsiz təcrübələrinə, o cümlədən Avropa şirkətləri üçün əhəmiyyətli risklər yaradan və qlobal təchizat zəncirlərinin etibarlılığını təhdid edən nadir torpaq metallarının ixracına qoyulan məhdudiyyətlərə son qoymağa çağırıb”, Aİ-nin mətbuat xidməti qeyd edib.

Ukrayna mövzusuna gəlincə, Çin Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi press-relizində ənənəvi olaraq Pekinin mövqeyinin “səmimi və ardıcıl” olduğu qeyd edilib. Vanq Yi Brüsseldəki həmsöhbətlərinə (Antonio Kosta və Ursula fon der Leyen də daxil olmaqla) və bir gün sonra Almaniyanın xarici işlər naziri Yohann Vadephula deyib ki, Çin “sülh danışıqlarını təşviq etməkdə israrlıdır, münaqişə tərəflərinə öldürücü silahlar verməkdən çəkinir və ikili təyinatlı təyyarələrin ixracına ciddi nəzarət edir”.

Qeyri-rəsmi deyilən eyni şeyi iyulun 4-də Honq-Konq qəzeti South China Morning Post mənbələrə istinadən yayıb.

Onların məlumatına görə, Vanq Yi açıq şəkildə etiraf edib ki, Çin Ukrayna münaqişəsində Rusiyanın uduzmasına imkan verə bilməz və onun uzadılması hətta Pekinə də sərfəlidir.

Nazir Vanq Yinin fikrincə, bu, ABŞ-ın diqqətini Asiyaya çevirməsinə mane olur ki, bu da Çinə strateji pəncərə verir. Bununla yanaşı, Ukrayna münaqişəsində Pekinin Moskvaya heç bir şəkildə kömək etmədiyini sübut edən nazir, guya, deyib: “Belə yardım göstərilsəydi, münaqişə daha tez bitərdi”.

Avropalılar üçün nadir torpaq metalları mövzusunda ümidverici xəbərlər az idi. Xatırladaq ki, aprel ayında Çin bir çox Avropa avtomobil istehsalçılarını və mikroelektronika şirkətlərini risk altında qoyan yeddi nadir torpaq elementi üçün ixraca nəzarət tədbirləri tətbiq etdi. Bu, 2024-cü ildə nadir torpaq elementlərinin ümumi tədarükünün 65%-dən çoxunu Çindən alan Almaniyanı xüsusilə güclü şəkildə təhdid edir. Bu, təbii ki, iyulun 3-də Berlində keçirilən görüşdə Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri çinli həmkarına narahatlığını xatırlatmaqdan yan keçmədi.

Bununla belə, Çin Xarici İşlər Nazirliyinin ayrı bir bəyanatından göründüyü kimi, Vanq Yi əslində bu problemi rədd edərək, "bəzi insanların bu məsələni Çin və AB arasında qəsdən şişirtməkdə gizli məqsədləri olduğunu" ifadə edərək, əslində "nadir torpaq metallarının ixracı heç vaxt Çin və Avropa arasında problem olmayıb və olmamalıdır".

Van Yi ilə Fransanın xarici işlər naziri Jan-Noel Barrot arasında bu cümə günü Parisdə keçirilən görüş də az nəticəyə məhkum oldu.

Aİ Avropaya ixrac edilən Çin elektrik avtomobillərinə yüksək tariflər tətbiq etdikdən sonra Pekin, ilk növbədə fransızların maraqlarına toxunan Avropa brendi və konyakına qarşı antidempinq araşdırmasına başladığını elan etdi. Nazirlərin hazırkı görüşü isə Parisin milli şirkətlərə vurulan zərbəni bir növ dəf etmək üçün son ümidi oldu. Amma məhz iyulun 4-də, Vanq Yinin Parisə gəldiyi gün Çin Ticarət Nazirliyi beş il müddətinə Avropa konyak və brendi idxalına 27,3%-dən 34,9%-ə qədər antidempinq rüsumlarının iyulun 5-də qüvvəyə mindiyini elan etdi. Bununla belə, bu acı həb Martell (Pernod Ricard) və Remy Martin (Remy Cointreau) konyak markalarınin ixracında ciddi problemlərə səbəb olub. Bir sözlə Çinin açıq şəkildə Rusiyapərəst mövqedən çıxış etməsi və Aİ ilə əlaqələrin inkişaf etdirilməsində bu məsələni önə çıxarması Pekin-Brüssel münasibətlərində ciddi problemə çevrilib.

Əziz Mustafa