"Nord-Ost"un tutulmasından 20 il ötür: Cavabsız qalan suallar

20 il əvvəl Rusiya tarixindəki ən dəhşətli hücumlardan biri - Moskvadakı Dubrovkadakı Nord-Ost Teatr Mərkəzinin ələ keçirilməsi baş verdi. Oktyabrın 23-də bir qrup silahlı terrorçu Nord-Ostun 900-dən çox tamaşaçısını və iştirakçısını girov götürüb. Üç gün sonra təhlükəsizlik qüvvələri girovları azad etmək üçün gizli "yuxugətirən" qazdan istifadə edərək xüsusi əməliyyat keçirdi. Terror hücumu və sonrakı hücum zamanı 130 girov və bütün yaraqlılar öldürüldü.

Bu 20 il ərzində Dubrovkada baş verənlər barədə saysız-hesabsız mətnlər və sənədli filmlər yayımlandı; Terrorla bağlı məsələ məhkəmələrdə, o cümlədən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində (AİHM) araşdırıldı. Məhkəmələrdə burada zərərçəkənlər və qurbanların ailələri Rusiya hakimiyyəti ilə mühakimə olundu. Buna baxmayaraq, 2002-ci ilin oktyabrında Dubrovkada baş verənlərə hələ çox sual var. BBC əsas olanları xatırladır.

Silahlı yaraqlılar Moskvanın mərkəzinə gözədəymədən necə çata bildilər?

Rusiya hakimiyyətinin rəsmi versiyasına görə, Dubrovkadakı teatr mərkəzindəki hücumun təşkilatçısı çeçen sahə komandiri Şamil Basayev idi. Hücum 2002-ci ilin yayında planlaşdırdı. Yaraqlıların planları yalnız girov götürmək deyil, həm də Moskvada bir neçə partlayışın təşkili idi.

Dubrovkanı ələ keçirməyi sahə komandiri Movsar Baraevə tapşırdılar. Dubrovka şəhərindəki hücumdan cəmi iki həftə əvvəl təhlükəsizlik qüvvələri onun öldürüldüyünü bildirdi. Baraevlə birlikdə qrupa Əbu Bəkr kimi tanınan Ruslan Elmurzayev rəhbərlik edirdi. Ümumilikdə, dəstədə 50-dən kamikadze qadın da vardı. Partlayışların hazırlanmasına Çeçenistanın başqa bir vətəndaşı Aslanbek Hasxanov cavabdeh idi - qrupu, o cümlədən silahların çatdırılması və yaraqlıların Moskvada yerləşdirilməsi ilə məşğul idi.

Partlayıcılar və silahlar Moskvaya Çeçenistandan adi "Kamaz" da gətirildi - sıxılmış hava üçün silindrlərdə gizlədildi və kartofla örtüldü (digər mənbələr bunların alma olduğunu iddia edir). Pulemyotlar, tapançalar, qumbaralar və şahid kəmərləri Leninsky prospektindəki qaraj kooperativində saxlanıldı və baraev qrupundan olan yaraqlılar kirayə mənzillərə yerləşdirildi. Terrorçuların özləri Moskvaya müxtəlif yollarla çatdılar.

Xasxanov qrupu Moskvada iki partlayış təşkil edəcəkdi - "McDonald ' s" ın Pokrishkin küçəsində və Çaykovskinin konsert salonunda. Fərqli mənbələrdə planlaşdırılan hücumun fərqli tarixləri var. Bəziləri partlayışların girov götürülməzdən əvvəl oktyabrın 19 - da baş verməli olduğunu iddia edirlər; digərləri, oktyabrın 24-də, tutulduqdan sonra; digərləri bunun tamamilə 7 noyabrda baş verməli olduğunu iddia edirlər-o illərdə bu gün Rusiyada razılıq və barışıq Günü qeyd olundu.

Partlayışlar təşkil etmək üçün terrorçular iki maşın aldılar - VAZ-2108 və "Tavria". Sonuncu, 19 oktyabr günortadan sonra "McDonald ' s" yaxınlığında partladı və 17 yaşlı bir gənci öldürdü. Polis daha sonra baş verənlərin prioritet versiyası hesab edildi "cinayət nümayişləri".

Çaykovskinin konsert zalında avtomobilə qoyulan bomba heç vaxt partlamadı. Partlayıcı ilə balon nəticədə Baraev qrupuna təhvil verildi-sonra Dubrovkadakı auditoriyaya gətiriləcəkdi. Sonradan məlum oldu ki, maşın partlayışları ilə yanaşı, bir qrup yaraqlılar Moskvanın mərkəzində intihar bombalarını planlaşdıra bildilər, lakin bu heç vaxt baş vermədi.

Oktyabrın 23-də axşam "Nord-Ost" u ələ keçirməzdən əvvəl bir qrup yaraqlılar Lujnikov yaxınlığındakı beynəlxalq avtobusların dayanacağında görüşdülər. Onlar buradan üç mikroavtobusla Dubrovkaya getdilər

Terrorçular mühafizəçiləri şokerlərlə asanlıqla zərərsizləşdirdilər və konsert salonuna girərək 900-dən çox insanı girov götürdülər. Girov götürülənlər arasında AZAL-ın prezidenti Gahangir Əsgərovun həyat yoldaşı da daxil olmaqla 3 nəfər azərbaycanlı da var idi.

Terrorçular Rusiya qoşunlarının Çeçenistandan dərhal çıxarılması tələbini irəli sürdülər.

Danışıqlar zamanı bəzi girovların sərbəst buraxılmasına nail olmaq mümkün oldu, lakin danışıq aparanların özləri hər zaman dəyişdilər - müxtəlif günlərdə Dövlət Dumasının deputatları İosif Kobzon, Aslambek Aslaxanov və rejissor Stanislav Govoruxinin oğlu Sergey Yevgeni Primakov, həkim Leonid Roshal, İnquşetiya Prezidenti Ruslan Auşev, "Qırmızı Xaç" ın əməkdaşları, NTV jurnalistləri, İngilis müxbiri Mark Franketti və başqaları binaya daxil oldular.

Qeyri-rəsmi məlumatlara görə, terorçularla danışıqlar üçün yaradılan qərargaha Rusiya FTX rəisinin müavini Vladimir Proniçev rəhbərlik edirdi..

Oktyabrın 25 - də axşam - yəni ələ keçirildikdən iki gün sonra-Barayevə guya Prezidentin Cənubi Federal dairədəki nümayəndəsi Viktor Kazantsevlə görüş vəd edildi. Lakin o, baş tutmayacaqdı - oktyabrın 26-da səhər tezdən təhlükəsizlik qüvvələri teatr Mərkəzinin binasına qaz tökərək hücuma başladılar.

Hücum zamanı isə terrorçularla bərabər 130 nəfər girov da öldürüldü Sonradan "Novaya qazeta" yazırdı ki, onlarla insanın öldüyü girovların azad edilməsi əməliyyatı üçün Proniçevə qapalı Fərmanla Rusiya Qəhrəmanı adı verildi.

Hücumdan bir neçə gün sonra səhiyyə naziri Yuri Şevçenko terrorçuları zərərsizləşdirmək üçün ölümcül ola bilməyən "fentanil törəmələrinə kompozisiya tətbiq olunduğunu" söylədi.

Hücumdan sonra da zərərçəkənlər girovların sərbəst buraxılmasını həyata keçirən xüsusi xidmət işçiləri üçün iş açmağı tələb etdilər. Moskva prokurorluğu "fövqəladə vəziyyətdə"hərəkət etdiklərini düşünərək imtina etdi.

Moskva Prokurorluğu ayrıca qeyd etdi ki, partlayış və ya edam halında kütləvi insan ölümü "Rusiyanın beynəlxalq aləmdəki nüfuzunun pozulmasına"səbəb olacaqdır. Yalnız 2018 - ci ildə Vladimir Putin şəxsən hücum əmri verdiyini, o cümlədən qazdan istifadə etdiyini söylədi. Həmin müsahibədə o, terrorçuların girovları birbaşa Qırmızı Meydanda güllələmək niyyətində olduqlarını iddia etdi.

2012 - ci ildə Salisbury-dəki İngilis elmi və texnoloji təhlükəsizlik əsasları laboratoriyasının mütəxəssisləri aerozolun tərkibinə iki güclü opioid anestezik-karfentanil və remifentanil daxil olduğunu ehtiva etdiyi bir araşdırma dərc etdilər.

2011-ci ildə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Rusiya Federasiyası hakimiyyətini "əsassız güc tətbiq etməkdə, girovlara vaxtında tibbi yardım göstərməməkdə və hücumu kifayət qədər effektiv araşdırmamaqda"günahlandıran 64 qurbanın şikayətini təmin etdi.

Ərizəçilərə təxminən 1,3 milyon avro məbləğində verilən kompensasiyaya əlavə olaraq, AİHM Rusiya Federasiyasına xilasetmə əməliyyatının səmərəsizliyində günahkar olan vəzifəli şəxslərin hərəkətlərini araşdırmağı əmr etdi (sonuncusu heç vaxt baş vermədi).

Ölənlərin yaxınlarının şikayətləri ilə bağlı AİHM qərarı 2012-ci ildə qüvvəyə minib. Lakin Rusiya hakimiyyəti hələ də bunu yerinə yetirməyib-"Finogenlər və başqaları Rusiya Federasiyasına qarşı" işi hələ də Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin gücləndirilmiş nəzarəti altındadır. Oxuməni.az