“Rusiya ilə də açıq danışmaq lazımdır ki, sən üçüncü tərəf və Ermənistanın hərbi-siyasi müttəfiqi kimi ya bu sazişin icrasını təmin elə, ya da əsgərini götür, çıx get"

Azərbaycan və Türkiyənin davamlı şəkildə əməkdaşlıq təklif etməsinə baxmayaraq, Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə bundan imtina yolu tutmaqdadır. Seçkilərdən sonra bu ölkənin hakimiyyəti də Qarabağ klanı və daşnakların revanşist mövqeyinə qatılmaqdadır. Eyni zamanda atəşkəs bütün sərhəd xətti boyunca pozulmağa başlayıb, hətta Türkiyə üçün həssas nöqtə olan Naxçıvan istiqamətindən. Deputat, BAXCP sədri Qüdrət Həsənquliyev Musavat.com-a müsahibəsində bu mövzu ilə bağlı ilginc fikirlər söyləyib.

Oxuməni.az həmin müsahibəni təqdim edir:

- Qüdrət bəy, 44 günlük müharibədən keçən aylar ərzində ermənilər arasında revanşist meyllərin sürətlə artması aydın şəkildə diqqət çəkir. Sizcə, proseslərin gərgin məcraya adlamasında maraqlı olan Ermənistandır, yoxsa onun arxasındakı qüvvələr, paytaxtlar?

- Ermənilər mənfur millətdir və siyasətçiləri də erməni xalqından çox, ayrı-ayrı dairələrin maraqlarına xidmət edirlər. İndi də arxayındırlar ki, Ermənistan KTMT-nin üzvü olduğu üçün Azərbaycan bu ölkənin ərazisinə daxil ola bilməz, o halda Rusiya ilə üz-üzə gəlməli olacaq, orda da Rusiyanın hərbi bazası var. Eyni zamanda hesab edirlər ki, Azərbaycan keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin ərazisinə girə bilməz, Rusiya sülhməramlılarının olması səbəbindən. Ona görə arxayındırlar ki, Azərbaycanın bunları cəzalandırmaq imkanları yoxdur. Bu səbəbdən qudurublar. Belə düşünməkdə əsasları var. İndi sülhməramlıların başının üzərindən Xankəndidə hər hansı əməliyyat keçirmək imkanımız yoxdur, eynilə də Ermənistanda.

Amma Azərbaycan vəziyyətlə bağlı təcili KTMT üzvü olan ölkələrə rəsmi, yazılı müraciət etməlidir ki, Ermənistan öz ərazisindən Azərbaycanın mövqeləri və yaşayış məntəqələrinə atəş açır və biz cavab vermək məcburiyyətində qalacağıq. Odur ki, siz təcili surətdə Ermənistanla danışıb, onların təxribatçı fəaliyyətini dayandırmalısınız. Eyni zamanda Rusiya qarşısında məsələ qoymalıyıq ki, 10 noyabr 2020-ci il tarixli atəşkəs haqqında birgə bəyannaməyə əsasən, erməni hərbi birləşmələri Qarabağdan çıxmalı idi. Deməliyik ki, siz bu öhdəliyin yerinə yetirilməsini təmin etmirsinizsə, o halda biz həmin atəş nöqtələrini susdurmaq məcburiyyətində qalacağıq. Mən elə erməni mənbələrinə istinadən deyirəm ki, bu gün Qarabağda 15-18 minə qədər silahlı var. Onlar təcili surətdə tərksilah edilməli və Qarabağdan çıxarılmalıdır. Bu olmayacağı təqdirdə ruslara deməliyik ki, əgər siz erməni silahlılarının təxribatlarının qarşısını ala bilmirsinizsə, artıq bizim başqa seçim imkanımız qalmır.

Ermənilər arxayındır ki, rus hərbçiləri burdan çıxıb gedən deyil və öz imiclərini qorumaq üçün mütləq Azərbaycanın qarşısını alacaqlar, antiterror əməliyyatlarının keçirilməsinə imkan verməyəcəklər. Paşinyan qərbyönümlü siyasətçidir və erməni xalqının da böyük bir qismi qərbyönümlüdür. Hətta Qarabağ müharibəsindəki ağır məğlubiyyətdən sonra Rusiyanın dəstəklədiyi şəxsə səs vermədilər, qərbyönümlü Paşinyanı müdafiə etdilər. Yəni artıq erməni xalqı Rusiyaya arxasını çevirib. Amma Rusiyanın düşdüyü siyasi və hüquqi vəziyyəti anladıqlarından bilirlər ki, ruslar öz imiclərini qoruyub-saxlamaq üçün bunları müdafiə etməyə və Azərbaycanın sərt addımlar atmasının qarşısını almağa məcbur olacaqlar.

- Belə olan təqdirdə çıxış yolu nədədir? Axı, biz sonsuza qədər erməni təxribatlarına dözə bilmərik...

- Yuxarıda dediyim kimi, biz həm Rusiya ilə işləməliyik, həm də beynəlxalq birliyi məlumatlandırmalıyıq. BMT Təhlükəsizlik Şurasının hər birinə, Avropa İttifaqına rəsmi müraciət ünvanlanmalıdır, beynəlxalq ictimaiyyəti məlumatlandırmalıyıq ki, nə baş verir? Artıq ondan sonra yeri gəlsə, öncədən Rusiya sülhməramlılarını da xəbərdar etməklə Qarabağdakı, Xankəndidəki separatçı rejimin yerləşdiyi binalara - onlar orda qanunsuz, terrorçu rejim formalaşdırıblar və həmin rejim qanunsuz silahlı qüvvələri idarə edir, yönəldir və faktiki surətdə həmin silahlı qüvvələrin tərkib hissəsidir – Araik Arutunyanın oturduğu binadan belə, qanunsuz rejimi təmsil edən bütün qurumlar, strukturlar hamısı yerlə-yeksan olunmalı, artilleriya, aviasiya zərbələri ilə dağıdılmalıdır və oraya ağır zərbə endirilməlidir. Biz Xankəndiyə piyada qüvvələri yeritməsək belə, qırıcılarla, dronlarla, artilleriya ilə oradakı hədəfləri məhv etməliyik. Yəni Azərbaycan sonsuza qədər yol verə bilməz ki, erməni rus əsgərinin dalında durub, oradan bizə atəş açsın.

-Bu yerdə xatırladım ki, Türkiyə ilə imzaladığımız Müttəfiqlik haqqında Şuşa Bəyannaməsi var və həmin sənədin müvafiq müddəaları erməni terroruna və Ermənistanın təxribatlarına qarşı işə düşə bilər...

- Bəli. Biz Türkiyəyə də müraciət etməliyik. Həmçinin yuxarıda dediyim kimi, aparıcı ölkə və təşkilatların hər birinə rəsmi müraciət ünvanlamalıyıq ki, artıq 10 noyabr bəyannaməsi icra olunmur. Ermənilərin öhdəlikləri icra etməməsi nəticəsində faktiki surətdə bəyannamə qüvvədən düşmüş sayılır. O cümlədən Zəngəzur dəhlizinin, kommunikasiyaların açılmasına imkan verməməklə əslində onlar bu sazişi pozurlar. Rusiya ilə də açıq danışmaq lazımdır ki, sən üçüncü tərəf və Ermənistanın hərbi-siyasi müttəfiqi kimi ya bu sazişin icrasını təmin elə, ya da əsgərini götür, çıx get, biz bunlarla məsələni özümüz həll edə bilərik. Bizim səfirliklərimiz, XİN aktiv surətdə beynəlxalq birliklə iş aparmalı, çalışmalıdır və yaxın vaxtlarda məsələlərin həllinə nail olmalıyıq. Yəni imkan vermək olmaz ki, bu proses indiki formada daha 30 il davam eləsin.

Çox qısa müddətdə öhdəliklərə əməl olunmalıdır. Yəni 2021-ci il ərzində Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır! Biz Laçın dəhlizindən sərbəst gediş-gəlişə imkan vermişik, Zəngəzur dəhlizinin də açılmasını qəti şəkildə qoymalıyıq, ultimativ formada Ermənistandan tələb etməliyik! O cümlədən də ciddi şəkildə Rusiyadan tələb olunmalıdır ki, sən 10 noyabr sazişinin bir bəndini – tutaq ki, Laçın dəhlizi ilə bağlı- öz üzərinə götürdüyün halda, digərlərinin üstündən sükutla keçə bilməzsən ki, “Ermənistan buna razılıq vermir”. Ermənistan razılıq vermirsə, o halda biz də Laçın dəhlizinə razılıq vermirik və bununla da məsələ bitir. Bu, açıq deyilməlidir, rus ictimaiyyəti, Rusiya siyasi dairələri, beynəlxalq birlik bunu bilməlidir: ola bilməz ki, bir tərəfin iradəsindən kənar dəhlizin mövcudluğu təmin olunur, digər dəhlizin mövcudluğu üçünsə, deyirlər yox, digər tərəfin iradəsi yoxdur, ona görə də bu, ola bilməz.

Burada başqa variant da var: düzdür, hələlik inanmıram ki, ermənilər buna getsinlər. Düzdür, onlar əvvəllər də inanmırdılar ki, biz cəsarət edib, müharibə edərik. Mən vaxtilə müsahibələrimdə də söyləmişdim. Ermənistanın NATO-dakı nümayəndəsi ilə təsadüfən yanaşı oturası olduq. Ondan soruşdum ki, torpaqlarımızı nə vaxt azad edəcəksiniz? Dedi heç vaxt, ora bizim torpaqlardır. Dedim bəs, qorxmursunuz müharibə olar? Dedi biz niyə qorxuruq? Siz qorxun, biz sizi müharibədə əzmişik. O zaman hətta onu vurmaqdan belə, özümü zorla saxladım. Kaş ki, indi bir dəfə qarşıma çıxaydı və sözümü deyəydim. Onlar inanmırdılar ki, biz müharibə edə bilərik. İndi də qəti addım atacağımıza inanmırlar. Bu məsələlərin həlli ilə bağlı müxtəlif variantlar var. Biz Qarabağın ermənilər olan hissəsində əməliyyat keçirsək, oradakı ermənilər qaçacaqlar, müdafiəçiləri dərhal deyəcəklər ki, siz etnik təmizləmə siyasəti apardınız və s. Bu, həm də Rusiya ilə münasibətlərin korlanmasına gətirib çıxara bilər. Ona görə də variantlarda biri budur ki, Azərbaycanın hərbi birləşmələri Zəngəzura girib, dəhlizin açılmasını özləri təmin edirlər.

- Yəni BMT qətnamələrini təkbaşına icra edən Azərbaycan 10 noyabr, və 11 yanvar razılaşmalarının da icrası missiyasını üzərinə götürməlidir?

- Bəli. Bunu etmək lazımdır. Bu, bir az cəsarətli qərardır. Ondan sonra qoy 30 il ərzində bizimlə danışıq aparsınlar. Necə ki, ermənilərə heç kim təzyiq etmirdi, deyirdilər gedin, öz aranızda anlaşın, dil tapın, razılaşın, indi də eyni sözü deyəndə biz öz şərtlərimizi ortaya qoyarıq. Ya burada yenidən “Pol Qobl planı”na qayıdarlar ərazi mübadiləsi məsələsi gündəmə gələr, biz Qərbi Zəngəzuru da götürməklə indi ermənilərin yaşadığı əraziləri mübadilə edərik.

- Qalib ölkə olan Azərbaycanın bu məsələnin müzakirəsində iştirakı düzgündürmü sizcə? Həm də Zəngəzurun 1920-ci ildə zorla qoparılıb ermənilərə verilməsi faktı ortada, dövlətimizin rəhbəri də dəfələrlə bəyan edib...

- Əslində bu, Azərbaycan üçün daha ideal variantdır, mən sizə səmimi deyim. Azərbaycan Konstitusiyası da imkan verir ki, dövlətlərin, xalqların razılığı ilə ərazi mübadiləsi ola bilər. O halda Zəngəzur vasitəsilə Naxçıvan Azərbaycanın əsas hissəsi ilə birləşir, ərazi bütövlüyümüz təmin olunur. Bizim Qarabağdakı erməniləri tam qovmaq məqsədimiz yoxdur. Ya da ki, tələb edirik: şərtlər birmənalı şəkildə yerinə yetirilməlidir, Azərbaycan əhalisi Xankəndiyə, Xocalıya qayıtmalıdır. Yəni tam şəkildə 10 noyabr sazişi icra olunmalıdır.

- Prezident bu günlərdə növbəti dəfə açıq şəkildə Ermənistana və onun himayədarlarına açıq mesajlar ünvanladı, Zəngəzurun tarixi Azərbaycan ərazisi olduğunu bəyan etdi. Sizcə, bu bəyanatların alt qatında nələr var?

- Bəli, Zəngəzur 20-ci ildə Nərimanov tərəfindən verilib, bu, birmənalı şəkildə belədir. Ermənistanda Sovet Sosialist Respublikasının qurulması münasibətilə hədiyyə olaraq Zəngəzuru bizdən alıb, Ermənistana birləşdiriblər, heç bir referendum keçirmədən, xalqın fikri öyrənilmədən. Üstəlik, böyük etnik təmizləmə prosesi aparıblar, azərbaycanlıları oradan didərgin salıblar, həmin əraziləri təmizləyiblər. Mövcud reallıqlar çərçivəsində deyirəm, Ermənistan KTMT üzvüdür. Ərazi mübadiləsi olmadan o torpaqların Azərbaycana qaytarılması problematik məsələ olar.

- Elə isə prezident niyə açıq mətnlə “biz qayıdacağıq”, “qaçqınlarımız mütləq o torpaqlara dönəcək”, söylədi? Söhbət 300 minə yaxın insanın Ermənistana dönməsindən gedir...

- Axı, bu məsələ həm də 10 noyabr birgə bəyanatında nəzərdə tutulub ki, qaçqınlar qayıdacaq. Prezident də birgə bəyanatın icra olunmasını tələb edib. Düşünmürəm ki, prezident bu çıxışı ilə bizim Zəngəzuru Azərbaycana birləşdirəcəyimizdən bəhs edir. Səmimi deyirəm ki, hazırda bu, qeyri-realdır. Gedib Zəngəzuru azad etsək, o halda gərək biz Rusiya ilə, KTMT üzvü olan dövlətlərlə müharibə edək.

- Əgər 1918-ci ildən başlayaraq, dəfələrlə öz sözünə, vədinə, imzasına xilaf çıxan, anlaşmanı pozan Ermənistan növbəti dəfə sözündən, imzasından qaçırsa, o halda necə?

- Hər bir halda...Sözündən qaçsa da, bizim Ermənistan ərazisinə daxil olmağımız problemlər yaradar. Gördünüz ki, 44 günlük savaşda da onlar nə qədər istədilər ki, biz Ermənistanın dövlət sərhədlərini pozaq, ancaq buna getmədik. Ona görə də prezidentin çıxışında bizim Ermənistanla dövlət sərhədlərini pozacağımızdan söhbət getmir. Prezident vurğulayır ki, biz sülh sazişini imzalamağa hazırıq, odur ki, tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanısın. Prezident sadəcə olaraq ev-eşiyindən qovulmuş insanların öz yurdlarına qayıtmasını nəzərdə tutur və mütəmadi şəkildə vurğulayır ki, Zəngəzur qədim Azərbaycan torpağıdır. Amma indiki şərait elə gətirib ki, ora artıq Ermənistanın tərkib hissəsidir. Ancaq əgər atəşkəs haqqında bəyanat yerinə yetirilməsə, dəhlizin açılması üçün Azərbaycan müvafiq bəndin icrası ilə əlaqədar olaraq – yəni Zəngəzuru azad etməkdən, ötən əsrin əvvəlindəki vəziyyətdən söhbət getmir – Zəngəzura girib dəmir yolu və quru yolun keçəcəyi müəyyən ərazini tuta bilər. Həmçinin xeyli ərazini də təhlükəsizlik məqsədilə nəzarət altına ala bilər ki, dəhliz yol təhlükə altında olmasın. Sonrakı mərhələdə ya ərazilərin mübadiləsi məsələsi gündəmə gələ bilər, ya da Ermənistan qəti surətdə 10 noyabr birgə bəyannaməsini icra etməlidir. Azərbaycan bu məsələni qəti surətdə qoymalıdır: ya bəyanat icra olunur, ya da ilk variantda Azərbaycan Laçın dəhlizini bağlayır, ikinci variantda Laçın dəhlizinə toxunmur, amma özü Zəngəzur dəhlizini açır. Bundan sonra digər məsələlərin tənzimlənməsi üçün danışıqlar başlayır.

- Ümumiləşdirsək, Azərbaycan 30 ildir blokada vəziyyətində olan Naxçıvan Muxtar Respublikasının bundan sonra da blokada vəziyyətində yaşaması ilə barışa bilməz və barışmayacaq, eləmi? Nəzərə alsaq ki, ikinci belə dövlət yoxdur ki, ərazisinin böyük hissəsi on illərdir təcrid vəziyyətindədir.

- Bəli. Bu ədalətsizliyə son qoyulmalıdır. Əgər Ermənistanın bu ədalətsizliyi aradan qaldırması istiqamətində addımlar atılmasa, o halda Azərbaycan özü hərəkətə keçməlidir. O halda həm ərazi bütövlüyümüz tam təmin olunur, həm də Türk dünyası ilə, Türkiyə ilə ərazi bütövlüyümüz bərpa edilir. Bunun üçün də biz region dövlətləri ilə- İran, Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə ilə iş aparmalıyıq, beynəlxalq birliyi məlumatlandırmalıyıq ki, Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır, amma Ermənistan buna imkan vermir, ona görə də biz bu dəhlizi zorla açırıq. Amma biz məsələyə humanitar yanaşırıq ki, bizim erməni vətəndaşlarımızın etnik bağlılıqları, Ermənistanda qohumları var, getsinlər, gəlsinlər, Laçın dəhlizini bağlamırıq, əvəzində isə Zəngəzur dəhlizini açırıq. Yalnız bundan sonra oturub danışırıq: ya burda Pol Qoblun ərazi mübadiləsi gündəmə gəlir, ya da bəyanat yerinə yetirilir. Qeyd edim ki, ermənilərin ərazi mübadiləsinə getməsi az inandırıcıdır. Bilirəm ki, İran da bunun əleyhinədir, Zəngəzurun itirilməsi İranla dövlət sərhədinin itirilməsi deməkdir. Ancaq biz o haqda da öhdəlik götürə bilərik ki, ermənilərə Azərbaycan üzərindən keçməklə İrana gedib-gəlmək üçün yol verə bilərik. Onsuz da sonda razılaşma, mübadilə olacaqsa, digər məsələlər də sazişlə tənzimlənəcək və biz Azərbaycan üzərindən Ermənistan-İran əlaqələrinin yaranmasına imkan verəcəyik. Əslində ermənilərin ağlı olsa, buna da gedərlər, çünki onsuz da onlar Cənubi Azərbaycandan keçib gedirlər, bu faktor da onları ciddi düşündürməlidir.