Koş-Təpə kanalının istifadəyə verilməsi Orta Asiyada su çatışmazlığına gətirib çıxaracaq
Amudərya və Sırdərya çaylarının su ehtiyatlarının regionda paylanmasından, suyun Əfqanıstan ərazisindəki kanala yönəldilməsi ilə bağlı Orta Asiyada indidən ciddi narahatlıq hiss edilir.
Belə ki, Əfqanıstan özünə 100 km uzunluğunda kanal çəkib. Bu kanal suyun 30-40%-i bu kanalda sadəcə qumda itib-gedəcək. Nəticədə Özbəkistan, Qazaxıstan, Türkmənistanda və Qırğızıstanda su çatışmazlığı özünü göstərəcək, çünki suyun 40%-i onlara axmayacaq və böyük problemlər başlayacaq.
Xatırladaq ki, Əfqanıstan 2022-ci ildə Əfqanıstan hökuməti ölkənin şimalında Koş-Təpə suvarma kanalının tikintisinə başlandığını elan etdi.
Kanalın suyu Tacikistanla sərhədə yaxın Məzari-Şərif şəhərindən təxminən 90 km şimal-qərbdə, Amudərya çayından yönləndirilir. Kanal Bəlx vilayətindən başlayır, Cövzcan vilayətindən keçir və Türkmənistanla sərhəddə yerləşən Fəryab vilayətində bitir.
Kanal kənardan texniki və maliyyə dəstəyi olmadan iki mərhələdə tikiləcək. Kanalın 108 km uzunluğunda birinci hissəsi 2023-cü ilin oktyabrında tamamlanıb və su ilə doldurulub. Tamamlandıqdan sonra kanalın ümumi uzunluğu 285 km, bəzi mənbələrə görə marşrutdan asılı olaraq 340 km olacaq.
Koş-Təpə kanalı Əfqanıstanın şimalında 500 min hektardan çox ərazinin suvarılması üçün nəzərdə tutulub. Suvarma qurğusu Amudərya çayından ildə təqribən 10 kub kilometr su çıxarılması gözləntiləri ilə tikilir. Bununla belə, bir sıra ekspertlər hesab edirlər ki, suyun çəkilməsi ildə 17 kub kilometrə qədər arta bilər.
Bunun aşağı axın Türkmənistan və Özbəkistan üçün problemli olacağı gözlənilir, çünki dövlətlər regionun əsas çayından suvarma suyunun 15%-ə qədərini itirmək riski ilə üzləşirlər.
Qırğızıstan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Marat İmankulovun bəyan etdiyi kimi, Amudəryada suyun azalması qaçılmaz olaraq Sırdəryadan kənd təsərrüfatı və digər ehtiyaclar üçün suyun çəkilməsinin artmasına gətirib çıxaracaq.
Hesablamalara görə, Mərkəzi Asiyanın su sektoru tamamilə Aral dənizi hövzəsinin çaylarından asılıdır.
Ekspertlərin fikrincə Mərkəzi Asiya bütövlükdə Aral hövzəsi çaylarından asılıdır.
Belə ki, Amudərya və Sırdərya çaylarından ildə 127 kubmetr su axır. Onun104 kubmetri suvarmaya sərf olunur. Suvarma zamanı isə 43 kubmetr itkiyə gedir. Ümumiyyətlə Türkmənistanda suvarılan ərazilərinin 100, Özbəkistanda 87, Qırğızıstanda 85, Tacikistanda 82, Qazaxıstanda 40 faizi adı çəkilən çayların suları hesabına həyata keçirilir.
Əziz Mustafa, Oxuməni.az
