Şimal-Şərqi Asiya ölkələri getdikcə daha çox silahlanır

Şimal-Şərqi Asiya ölkələri (NEA; bu bölgəyə adətən Monqolustan, həm Koreya, həm Çin, Yaponiya və Rusiyanın Uzaq Şərqi daxildir) müdafiə xərclərini artırmağa davam edir. Hərbi büdcələrin artması Pekin və Vaşinqton arasında gərgin münasibətlər, Rusiyanın Ukraynada xüsusi əməliyyatının davam etdirilməsi, “Tayvan məsələsi”nin kəskinləşməsi və Şimali Koreyanın nüvə proqramının inkişafı fonunda baş verir.
Üstəlik, NEA ölkələrində, bir çox başqa dövlətlərdə olduğu kimi, hərbi büdcə yalnız rəsmi olaraq tanınan birbaşa hərbi xərclərin məbləğini əks etdirir. Hərbi xərclərin bir hissəsi adətən dövlət büdcəsinin “mülki” bölmələrinə daxil edilir və gizli hərbi xərcləri təmsil edir.

ÇXR militarist dövlətə çevrilir

Çin Xalq Respublikası 2023-cü ildə müdafiə xərclərini 7,2% artırdı. Hərbi büdcə 1553,7 milyard yuana (225 milyard dollar) çatıb. 2022-ci ildə hərbi xərclərin artımı 7,1% (1,45 trilyon yuana qədər), 2021-ci ildə 6,8% (1,356 trilyon yuana qədər və ya 209 milyard dollar) təşkil edib.

Pekinin fikrincə, müdafiə büdcəsinin artırılması “mürəkkəb təhlükəsizlik çağırışlarına cavab vermək zərurəti, eləcə də böyük dövlətin öhdəliklərini yerinə yetirmək zərurəti ilə diktə olunur”. Pekinin səkkizinci ildir ki, müdafiə büdcəsini artırdığını nəzərə alsaq, 2024-cü ildə növbəti artım heç kəs üçün sürpriz olmayacaq.

Tayvan müdafiəni gücləndirir

Rusiyanın Ukrayna ərazisində xüsusi hərbi əməliyyatı fonunda xarici hərbi ekspertlər davamlı olaraq Çinin “Tayvan problemini” güc yolu ilə həll etmək üçün Rusiyadan döyüş təcrübəsi aldığı fikrini irəli sürürlər.

Məsələn, “Tayvanın Milli Müdafiəsi - 2023” hərbi-doktrinal sənədində qeyd olunur ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsi Asiya-Sakit Okean regionunda (APR) regional təhlükəsizlik prinsiplərinin yenidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb olub. Sənəddə Tayvanın 2022-2028-ci illər arasında hərbi büdcəsini artırmaq niyyəti barədə də məlumatlar var.

Bu arada Rusiyanın Tayvan məsələsi ilə bağlı rəsmi mövqeyi dəyişməz olaraq qalır. Moskva Çin Xalq Respublikası hökumətini yeganə qanuni hökumət, Tayvanı isə Çinin tərkib hissəsi kimi tanıyır. ÇXR Krımın Rusiyaya birləşdirilməsinə dəstəyini ifadə etdiyi kimi, Rusiya Federasiyası da Tayvanın materik Çinlə dinc yolla birləşməsini dəstəkləyir

2019-cu ildən bəri ABŞ Tayvana silah tədarükünü əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. O cümlədən, 108 ədəd M1A2 SEPv3 Abrams əsas döyüş tankı, 11 ədəd M142 HIMARS reaktiv yaylım atəş sistemi (MLRS), 40 ədəd M109A6 Paladin özüyeriyən haubitsa, 66 ədəd F-16V çoxməqsədli qırıcı təyyarələrin tədarükü üçün müqavilələr imzalanıb.

Tayvanın 2022-ci il üçün hərbi büdcəsi 2010-cu illərdəki müvafiq xərclərdən orta hesabla 36% yüksək olub. Bundan əlavə, 2022-ci ilin yanvarında Tayvan hökuməti növbəti beş il ərzində xüsusi olaraq silahların alınması üçün 8,6 milyard dollarlıq ayrıca pul fondu (əslində paralel hərbi büdcə) yaratmağa qərar verdi. İllik transferdə bu məbləğ 2022-ci il üçün müdafiə xərclərinin ən azı 13%-ni təşkil edirdi.

2023-cü il üçün Tayvan Nazirlər Kabineti 2022-ci illə müqayisədə 13,9% artımla 586,3 milyard NT$ (və ya 19,4 milyard ABŞ dolları) məbləğində hərbi büdcə qəbul edib. İlkin olaraq hərbi xərclərin artımı 4,09% (son üç ildə adanın ÜDM-nin orta artımına uyğun olaraq) olması nəzərdə tutulurdu.

Tayvanın 2024-cü il üçün hərbi büdcəsi hələ qəbul edilməyib. Lakin gələn il Tayvan hakimiyyəti raket silahlarının istehsalını ildə 1 min ədədə çatdırmağı planlaşdırır. Hasilatın artması Dəniz-Hava Mübarizəsinin Gücünün Təkmilləşdirilməsi Planının bir hissəsi kimi gözlənilir. Yenidən silahlanma planı dörd il üçün nəzərdə tutulub, onun büdcəsi təqribən 7,4 milyard dollardır və maliyyələşmənin pik həddi bu ilin sonunda baş verəcək və 1,96 milyard dollar təşkil edəcək.

Yaponiya sürətlə silahlanır

Yaponiya Müdafiə Nazirliyi tərəfindən təqdim edilən 2024-cü maliyyə ili üçün yeni müdafiə büdcəsi layihəsi müdafiə ehtiyacları üçün 7,8 trilyon yen (53 milyard dollar) ayrılmasını nəzərdə tutur. Bu, artıq ölkə tarixində ən böyük rəqəm olan cari ilin xərclərindən 900 milyard yen (6 milyard dollar) çoxdur.

2027-ci ilə qədər Yaponiya hökuməti NATO-dan nümunə götürərək hərbi xərclərini ümumi daxili məhsulun 2%-ə çatdırmaq niyyətindədir. Yaponiya hazırda ÜDM-nin təxminən 1%-ni və ya hər il 5 trilyon yendən bir qədər çox hərbiyə xərcləyir .

Yaponiyanın “The Asahi Shimbun” qəzetinin yazdığına görə, hərbi büdcə layihəsində Amerikanın “Aegis” döyüş sistemi ilə təchiz edilmiş iki yeni esminesin tikintisi üçün vəsaitin ayrılması olacaq. Yapon mətbuatı həmçinin Tokio hökumətinin böhran vəziyyətində Tayvan sularındakı Şərqi Çin dənizindəki adalara qoşunları tez bir zamanda köçürmək üçün nəzərdə tutulacaq dəniz dəstəsi yaratmaq niyyətindən xəbər verir. Dəstəyə bir neçə suüstü gəminin və helikopter meydançası ilə təchiz edilmiş müxtəlif yerdəyişmələrə malik nəqliyyat gəmilərinin daxil olacağı gözlənilir.

Maliyyələşdirmənin artırılması nəticəsində ölkənin cənub-qərbində yeni hərbi birləşmənin yerləşdirilməsi də planlaşdırılır. Söhbət ABŞ-dan gətirilən ən son 5-ci nəsil F-35B (F-35 Lightning II) döyüş təyyarələri ilə təchiz edilmiş aviasiya dəstəsinin yaradılmasından gedir. Həmçinin, hərbi xərclərin mühüm maddəsi silahlı qüvvələrdə yeni vahid inteqrasiya edilmiş rabitə və informasiya emalı sisteminin inkişafının sürətləndirilməsi üçün vəsaitlərin ayrılması olacaq. Bundan əlavə, potensial düşmənin ərazisini vura bilən uzaqmənzilli raketlərin alınması və yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

Xatırladaq ki, 2022-ci ilin dekabrında Yaponiya hökuməti yeni “Milli Təhlükəsizlik Strategiyası”nı təsdiqləyib. Onun həyata keçirilməsi çərçivəsində Tokio müdafiə xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq niyyətindədir - növbəti beş ildə hərbi büdcənin kəskin şəkildə 40 trilyon yenaya (279 milyard dollar) çatdırılması ehtimalı nəzərdən keçirilir ki, bu da ötən illə müqayisədə 50% çoxdur.

Aılan vəsaitin Yaponiya Silahlı Qüvvələrinin regionda düşmən ərazisinin dərinliklərinə operativ-taktiki zərbələr endirmək imkanlarının inkişaf etdirilməsi, hava və raketdən müdafiə imkanlarının inkişaf etdirilməsi, pilotsuz sistemlərin və digər xüsusi texniki vasitələrin hazırlanmasına yönəldilməsi planlaşdırılır.

​Oxuməni.az