"Yaramaz" adlandırılan uşaqlar və Hiperaktivlik

"Yaramaz" adlandırılan uşaqlar və ya Hiperaktivlik günümüzün əsas diqqətini cəlb edən məsələlərdən biridir.

Hiperaktivlik nədir?

Bu suala cavab vermək üçün internet üzərində araşdırma apararaq mütəxəsis fikirləri ilə Sizləri də tanış etmək istədim. Mütəxəsislər və həkimlər belə hesab edir ki, hiperaktivlik, istəkləri gecikdirə fərdin yaşına və inkişaf səviyyəsinə uyğun olmayan diqqət problemləri ilə özünü göstərən sinir inkişaf pozuqluğudur. Bu sinir pozğunluğu ən çox uşaqlarda özünü biruzə verir. Oturarkən belə, oturmuş kimi görünmürlər və hər zaman hərəkətə hazırdırlar. Hiperaktiv olan uşaqlar qeyri-məhdud enerjiləri və müəyyən müddət hərəkətsiz qalma çətinlikləri ilə diqqət çəkirlər. Onları sanki mühərrik quraşdırılmış kimi qeyri-ixtiyari hərəkətlər kimi düşünə bilərik.

Beləliklə, Hiperaktivlik ilə fitnə arasındakı fərq nədir?

Yaramaz adlandırılan hər uşaqda hiperaktivlik olmur. Bunu uşağın hansı mühitlərdə pis davrandığını müşahidə etməklə başa düşmək olar. Nalayiq davranış adlandırıla bilən davranışlar müəyyən bir şəxsə qarşı və ya müəyyən mühitdə baş verir. Hiperaktivlik isə uşağın ətrafdan və ya insandan asılı olmayaraq özünü idarə edə bilməməsi nəticəsində baş verir. Yaramaz damğası alan uşaq yalnız valideynə, müəllimə və ya ətraf mühitə cavab olaraq həddindən artıq ola bilər, lakin bu, diqqət və diqqət problemi ilə müşayiət olunmur. Belə uşaqlarda isə hiperaktivlik əlamətləri az diqqət və diqqət problemi ilə müşayiət olunur.

Uşağın hiperaktiv olduğunu necə müəyyən etmək olar? Semptomlar hansılardır?

Hiperaktiv simptomları hər yaşda özünü göstərə bilər. Körpəlik dövründə narahatlıq, gərginlik, asan ağlama, çətin sakitləşmə kimi əlamətlər müşahidə oluna bilər. Məktəbəqədər dövrdə diqqət mərkəzində olmağa çalışmaq, tez-tez oyun dəyişmək, çox danışmaq, tez-tez zədələnmələrlə qarşılaşa bilər. İbtidai məktəb dövrünün əlamətlərini sakit və sakit otura bilməmə, diqqət problemi, itaətinə verilən tapşırığı yerinə yetirə bilməmə, diqqətin yayındırılması kimi sıralamaq olar. Yeniyetmələrdə qısqanclığın davam etməsi, akademik sahədə problemlərin artması, uzun müddət diqqət tələb edən işlərdən qaçma, siqaret və spirtli içkilərdən istifadə müşahidə oluna bilər.

Hiperaktivlik testi neçə yaşda aparılır?

Diaqnozunun qoyulması üçün mövcud simptomlar 6 aydan çox davam etməlidir. Diaqnoz çox vaxt məktəb yaşında qoyulur. Bunun səbəbi isə uşağın məktəbə başlaması ilə bağlı ortaya çıxan diqqəti cəmləmə, nizama uyğun gəlməmə, qaydalara əməl etməmə kimi problemlər aşkar edildikdə mütəxəssisə müraciət edilməlidir. Məsləhət olunan mütəxəssisə ailədən və məktəbdən məlumat, ətraflı kliniki qiymətləndirmə və hiperaktiv diaqnozu üçün tələb edəcəyi testlərin nəticələri lazımdır. Bu kontekstdə ailələr uşağının hiperaktiv olmasından narahat olduqları zaman uşaq və yeniyetmə psixiatrına müraciət edə bilərlər. Beləliklə, həm yanlış yanaşmaların, həm də müalicədəki gecikmələrin qarşısı alına bilər.

Hiperaktivlik xəstəlikdirmi?

Hiperaktivlik hər bir uşaqda müəyyən dərəcədə müşahidə oluna bilər. Bu davranış təbiətcə uşağın yüksək enerjisinin ifadəsi ola bilər. Ancaq pozğunluq sayılmaq üçün uşağın özünü idarə edə bilməməsi, bir çox mühitdə bu davranışları sərgiləməsi, həyatına funksional olaraq mənfi təsir göstərməsi və bu əlamətlər 6 aydan çox müşahidə edilməlidir.

Necə müalicə olunur?

Hiperaktiv olan bir uşağın müalicəsinə ən yaxşı qərar verəcək şəxs uşağın öz psixiatrıdır. Çoxsaylı müalicə variantları olsa da, araşdırmalar göstərir ki, ən təsirli müalicə üsulu “Kombinə edilmiş müalicə”dir. Qarışıq terapiya, dərman müalicəsi və davranış terapiyası üsullarının birlikdə tətbiq olunduğu bir üsuldur. Burada məsləhətləşən mütəxəssisə verilə biləcək suallar ola bilər:

Bu xəstəlikdir? Müalicə nədir? Müalicənin yaxşı olduğunu necə başa düşə bilərik? Evdə nələrə diqqət etməliyik? Ailədə nələrə diqqət etməliyik? Bu və bu kimi suallarla ondan diaqnoz və müalicə ilə bağlı məlumat ala bilərsiniz. Uşağı riskli bədbəxt hadisələrdən qorumaq, onun həqiqi akademik potensialını üzə çıxarmaq və həyatını asanlaşdırmaq üçün müalicə çox lazımdır.

Hiperaktiv uşağa məktəbdə və evdə necə davranmaq lazımdır?

Hiperaktiv olan bir uşağa diaqnoz qoyulması üçün o, eyni davranışları birdən çox şəraitdə göstərməlidir. Məsələn, həm evdə, həm də məktəbdə diqqətini dərslərinə cəmləməkdə çətinlik çəkmək hiperaktiv uşağın bütün həyatına təsir edir. Bunun üçün ətrafındakı böyüklər uşağın həyatını asanlaşdırmaq və bu pozğunluğun təsirlərini yüngülləşdirmək üçün çalışa bilərlər. Məsələn, evdə sərt qaydalar qoyub uşağınızın bütün bu qaydalara əməl etməsini gözləmək əvəzinə, daha çevik olmaq, uşaqların yaşına uyğun vəzifələr vermək və onları prosesə daxil etmək, əşyaların yerini tutmaq kimi təcrübələr hiperaktiv müalicəsində müalicəvi elementlərdir. Hərəkətlərini məhdudlaşdırmaq əvəzinə, enerjisini atacağı sahələr yaratmaq faydalı olacaq. Məktəbdə uşaqların nəzarətli hərəkət etmə ehtiyacı pedaqoq tərəfindən sinifdə zarafat və nağıl danışmaq kimi aktiv tapşırıqlar verməklə qarşılana bilər. Uşaqla təkbətək ünsiyyət qurmaq üçün müəllimlə şagird arasında yalnız şagirdin başa düşə biləcəyi xüsusi dil (əllə vurma, göz qırpma və s.) inkişaf etdirilə bilər. Beləliklə, problemlər zamanı daha etibarlı müdaxilə mühiti yaranacaq. Bundan əlavə, sinifdə əyilmə və ayağa qalxma kimi kiçik hərəkətlərə dözmək olar. Müalicə prosesində mütəxəssislər, ailə və məktəbin koordinasiyalı şəkildə uşağın bu prosesi uğurla keçməsinə mütləq kömək etməlidirlər.

Valideynlər necə əməl etməlidir?

Hiperaktiv olduğu düşünülən uşaq üçün edilə biləcək ən əhəmiyyətli şey sakit qalmaqdır. İnsan bilməlidir ki, istəsə də özünü dayandıra bilməz, çünki onun içində davamlı olaraq işləyən bir sistem var. Bu sistemi qəbul edərək, tanıyaraq və uyğunlaşaraq davam etmək hər iki tərəf üçün daha sağlam bir yol olacaq. Doğru diaqnoz və ən uyğun müalicə metodu üçün uşaq və yeniyetmə psixiatrına müraciət etmək vacibdir.

Murad Şahməmmədov