Qədim türk yazılı abidəsinin kitabəsində türk xaqanlığının tarixi ilə bağlı yeni məlumatlar tapılıb

.
Beynəlxalq Türk Akademiyasının yanvarın 14-də verdiyi məlumata görə, Monqolustanda qədim türk yazılı abidəsinin kitabəsində Türk Xaqanlığının tarixi ilə bağlı yeni məlumatlar aşkar edilib.

2019-cu ildən Türk Akademiyası Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu ilə birlikdə Arxanqay vilayətində Monqolustanın Nomqon vadisində arxeoloji qazıntılar aparır.

Akademiyadan bildirilib ki, 2022-ci ildə Nomqon-2 abidəsinə ekspedisiya zamanı qədim türk və soqd yazıları olan daş stelanın yuxarı hissəsi də aşkar edilib. Sözügedən yazıların deşifrə edilməsi nəticəsində qədim türk qrafikası ilə yazılmış 12 sətir (“Qutluq Xaqan Türk... Tenqri oğlu...”) və 6 sətir soğdca mətn (“Xutluq Xakan...”) oxunmuşdur. . Bu məlumat bu arxeoloji abidənin Xaqan memorial kompleksi olduğunu söyləməyə elmi əsas verir.

2023-cü ildə Türk Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutunun birgə tədqiqatları davam etdirilmiş və nəticədə yuxarıda qeyd olunan daş stelanın aşağı hissəsi aşkar edilmişdir ki, orada yazı da vardır. Lakin təəssüflər olsun ki, onun üzərindəki qədim türk yazısı xeyli zədələnib və deşifrə etmək demək olar ki, mümkün deyil. Sevindirici haldır ki, stelin arxa tərəfində Çin hərfləri ilə yazılmış mətn qismən qorunub saxlanılıb və müəyyən dərəcədə oxunaqlıdır.

2024-cü ildə aşkar edilmiş abidə Türk Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu tərəfindən Ulan-Batorda birgə təqdim olunub. Eyni zamanda, Çin mətninin deşifrə edilməsi üzərində iş davam etdirildi. Bu məqsədlə Daxili Monqolustan Universitetinin (ÇXR) mütəxəssisləri - professor Borjigitai Muren, Dr. Chui Ning və Dr. Sugar dəvət olunub.

Türk Akademiyasından verilən məlumata görə, stelanın altındakı qədim Çin mətni yuxarıdan aşağıya doğru, xətlər sağdan sola düzülmüş şəkildə yazılıb. 3-dən 8-ə qədər olan sətirləri qismən oxumaq olar. Stelanın bu hissəsində cəmi 15 sətir var, onların hər birində təxminən 24 heroqlif (cəmi 290-300 heroqlif) var.

Daxili Monqolustan Universitetinin yuxarıda adı çəkilən mütəxəssislərinin səyi nəticəsində 2025-ci ilin yanvarına kimi daş stelanın altındakı qədim Çin mətninin bir hissəsini oxumaq mümkün olub. Xüsusən də Çin mətninin 4-cü sətirində “türk” sözünü və “Qutluq” başlığını (çin oxunuşunda “Qu-du-lu”) müəyyən etmək mümkün olub”, - deyə məlumatda bildirilir.

Türk Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu qeyd edir ki, bu tapıntı Nomqon-2 memorial kompleksinin qədim türklər dövrünə, çox güman ki, Elteriş Kutluk xaqanının (682-692) hakimiyyətinə aid olduğunu bir daha təsdiqləyir. , İkinci Türk Xaqanlığının banisi.

Türk Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutunun Nomqon vadisində (Monqolustan) birgə tədqiqat işləri davam etdiriləcək.

Əziz Mustafa, Oxuməni.az